De abdij Onze-Lieve-Vrouw Ten Bosse, een abdij van de zusters in de orde van Cîteaux, de cisterciënzerinnenorde, werd in 1215 te Lokeren opgericht, maar verhuisde in 1246 naar Heusden, waar een nieuw klooster dichtbij de Schelde werd gebouwd. De site in Lokeren werd een abdijhoeve en refuge, sedert 1259 Oudenbosch genaamd. De nieuwe abdij te Heusden kreeg sedert 1307 de naam Nieuwenbosch1, ook soms zoals op bijgaande kaarten Nonnebosch. Het klooster aan de Cloosterdreve2 (de huidige Kruisdreef) verwierf vele gronden te Heusden en bouwde op één ervan aan de (huidige) Molenweidestraat een korenmolen op een molenberg. Die molen is in de archieven reeds te traceren in 13513 en mooi afgebeeld rechts van de Schelde en iets boven Nonnebosch op de twee bijgaande kaarten Flandriae partes, uitgegeven door de cartografen Willem Janszoon en Joan Willemszoon Blaeu. De molen stond op den Meulenberch met ten oosten de dreve van de Meuleweede (de huidige Molenweidestraat), ten zuiden den Roosen meersch, ten westen het Eeckhaut en ten noorden de groote Meuleweede.4 Eén van de molenaars was Gheert Denys, die als pachter vermeld staat in 1571.5 Tot 1288 was de voorraad zelfgeteelde tarwe en rogge te klein voor eigen gebruik en moest de abdis Maria II van Klaarhout er jaarlijks aankopen. Dit kon ze compenseren met de verkoop van gerst en haver, die op de toen schrale tot matig voedselrijke, zandige gronden te Heusden een betere opbrengst boden dan rogge en tarwe. De lage, moerassige grond rond het klooster kwam als tarwegrond zeker niet in aanmerking. De abdis kocht in 1288 een partij goede tarwegronden in Sint-Goriks-Oudenhove om de financiële balans te verbeteren. Bij haar plannen en aankopen van ditzelfde jaar wordt de ‘aankoop van molens’ vermeld.6 Dateert de Nonneboschmolen van 1288?
De abdij Nieuwenbos werd tijdens de woelige Reformatieperiode geplunderd en verwoest. De zusters vluchtten naar Gent en kwamen nooit meer terug naar Heusden. Sommige gronden werden kort daarop verkocht om een nieuw gebouw in Gent te verwezenlijken, andere gronden werden op het einde van de 18de eeuw openbaar verkocht door de Franse overheersers en zijn sedertdien in privébezit. Wanneer de molen werd afgebroken is niet geweten.
De cartograaf vader Willem Janszoon Blaeu is gestorven in 1638. Zijn zoon Joan Willemszoon Blaeu werkte mee vanaf 1631. Zo menen we te kunnen besluiten dat de kaarten dateren uit de periode 1631-1638 en de Nonneboschmolen er toen nog stond. De ligging van de molen en de molenberg kunnen we situeren op sectie C nr. 394 en 390 van het kadasterplan van Heusden.
De straat waaraan de molenweide aan lag, noemde in 1725 nog steeds de Meulen Straete. In 1843 noemt die straat de Moleweestraet en tegenwoordig nog steeds de Molenweidestraat.7
Noten:
1. Cyriel Vleeschouwers, De sites van de Cisterciënserinnenabdij O.-L.-Vrouw-ten-Bos (Nieuwenbos) (1215-1797), cultureel jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, 1971, p. 260.
2. Louis Gevaert, Maria De Groote, Van Abeeldreef tot Zondernaamstraat, 2001, p. 62.
3. RAG Rijksarchief te Gent, K80 nr. 2543, Legger van renten en pachtgoederen, 1 oktober 1351, f° 37r.
4. August De Baets, Heusden. Landboek 1653, transscriptie, artikel 59 en 60, Melle, 2004.
5. Suzanne Viaene, Penningkohieren van Heusden, Jaarboek 21, Heemkundige Kring De Oost-Oudburg, 1984, p. 31 en SAG, Stadsarchief Gent, De XXe Penningkohieren van Heusden, Reeks 28, nr. 14/119 (1572 en 1574), f° 22r.
6. Cyriel Vleeschouwers, Een balans van de abdij Nieuwenbos bij Gent (1279-1288), onder abdis Maria II van Klaarhout, Handelingen van de Koninklijke Commissie voor geschiedenis, deel CXXXVI, 1970, Brussel, p. 1-47.
7. Louis Gevaert, Maria De Groote, Van Abeeldreef tot Zondernaamstraat, 2001.
De molen bestaat niet meer.
Reeds in 1572 beschreef men bij de bezittingen van het klooster Nieuwenbos ...de Groote Meuleweede met Meulenberch.
De straat waaraan de molenweide aan lag, noemde in 1725 nog steeds de Meulen Straete. In 1843 noemt die straat de Moleweestraet en tegenwoordig nog steeds de Molenweidestraat.